BELKIS -ZEUGMA ANTİK KENTİ

Belkıs - Zeugma Antik Kenti

Gaziantep’te bulunan Belkıs Zeugma Antik Kenti; Nizip ilçesinin 10 km ilerisinde Fırat Nehri’nin kıyısında yer alır. Fırat Nehri’nin en sığ yerinde, kendisi ile aynı adı taşıyan Belkıs Köyü sınırları içerisindedir.

Fırat Nehri’nin geçit vermesi ile tarihin her döneminde önemli bir yerleşim yeri olmuştur. Belkıs-Zeugma M.Ö. 1. yüzyılda hüküm süren Kommagene Krallığının dört büyük şehrinden birisidir ve yine bu dönemde ‘geçit yeri-köprü’ anlamına gelen‘Zeugma’ adını almıştır.



Belkıs-Zeugma’nın Roma Dönemi’nde önem ve canlılık kazanmasının etkileri arasında iki önemli unsur göze çarpmaktadır. Bunlardan biri Anadolu’lu askerlerden oluşturulan ‘Sikita (İskit) Lejyonu’ adlı askeri birlik diğeri ise Belkıs-Zeugma ile Fırat’ın karşı kıyısına bağlantı sağlayan köprüdür. Bu askeri birlik ile asker karakterlerinin daha ağır bastığı görülen bir Nekropol Heykeltıraşlığı akımı başlamıştır. Burada bulunan köprü sayesinde de sınır ticareti yapılmış ve bu dönemde kent büyük bir gümrük merkezi olmuştur. Belkıs-Zeugma’da yapılan kazı çalışmaları ile steller, bronz heykelcikler, kaya kabartmaları, kandiller, demir kilitler, subay hançerleri, mızrak uçları, küpler, sikkeler, zodyak motifli madalyonlar, mühür baskıları, imparator büstü, bronz eşyacıklar, geometrik desenli ve figürlü mozaikler elde edilmiştir. Tüm bu eserler Gaziantep Müzesi Belkıs-Zeugma salonunda sergilenmektedir.

Hellenistik dönemde Selefkos Nikator ‘un önemli imar faaliyetleri olmuştur. Kentteki akropolün üzerine, nehirden gidip gelen insanlar için bir tapınak inşa edilmiştir. Tapınak kader tanrıçası Thyke’nin adını almıştır. Thyke tapınağı halen toprak altında bulunmaktadır. Burada bulunan bronz sikkelerin bir yüzünde Thyke tapınağı diğer yüzünde güçlülüğü temsil eden kartal kartal figürü yer almaktadır. 1992 yılında Gaziantep Müzesi’nin desteği ile başlatılan kazılarda bir Roma villası ve geometrik desenli, sanatsal açıdan çok değerli taban mozaikleri gün ışığına çıkarılmıştır. Bu taban mozaikleri önce yerinde sergilenmiş fakat yerinden sökülerek çalınan parçaların olması üzerine Gaziantep Müzesi’ne taşınmıştır. Devam eden kazılarda mezar odaları ve plan bazında olan birkaç villaya daha ulaşılmıştır.



Gap projesi kapsamında yapılacak olan Birecik Barajının, Belkıs-Zeugma antik kentinin bir kısmını sular altında bırakması konusunun. gündeme gelmesi ile çalışmalar hızlandırılmıştır. Kültür Bakanlığı ve Gaziantep Valiliği İl Özel İdaresinden sağlanan kaynaklarla, Gaziantep Müze Müdürlüğü ve kar amacı olmayan bir kuruluş olan Packard Humanities İnstitute’un (PHI) kazı kurtarma çalışmaları başarı ile sürdürülmüştür. Kurtarma kazılarına merkezi Gaziantep’te bulunan Sanko Holding ve Birecik Barajı Konsorsiyumu’da destek vermiştir. Birçok tarihi değeri içinde barındıran, ülkemiz arkeolojisinin bu şekilde sular altında kalması üzücü iken, buluntuları koruma çalışmalarındaki duyarlılığın artması sevindiricidir.
Belkıs-Zeugma antik kentinin bir kısmı baraj gölü altında kalmıştır.