ALACA HÖYÜK

Alacahöyük, Çorum'un 45 km. güneyinde, Alaca İlçesi'nin 17 km. kuzeybatısında yer almakta olup, Boğazköy'e 34, Ankara'ya ise 210 km. uzaklıktaki Alacahöyük köyü yerleşim alanı içerisindedir. Höyük’ün esas adı İmbat Höyüktür. Çevreye en yakın bilinen yerleşme Alaca ilçesi olduğu için Alaca adıyla anılmaktadır.


Höyük, bilim alemine ilk kez 1835 yılında W.C. Hamilton tarafından tanıtılmış olup, bu yıllardan itibaren höyük Orta Anadolu'yu ziyaret eden bilginlerin uğrak yeri olmuştur. 1861 yılında ise G. Perrot Anadolu gezisi sırasında höyüğe gelmiş ve kapının sağ ve solundaki dört köşe kulenin planı ile orthostatlardan birini açığa çıkarmıştır. Perrot bu çalışmadan sonra bu kabartmaların hitit dönemine ait olduğunu da ilk olarak ileri süren kişi olmuştur.



Höyük'te gerçek anlamda ilk sistemli kazılar, Cumhuriyet Döneminde ****** tarafından başlatılmıştır. ****** buraya kendi cebinden verdiği 500 lirayla ilk kazıları başlatmış ve her şeyde olduğu gibi bu girişiminin sonucu dünyada yer yerinden oynamıştır. M.Ö. 3.binin son çeyreğinin başına ait olan son derece önemli buluntular bütün eskiçağ dünyası ile ilgilenenleri büyük ölçüde sarsmıştır.1935 yılında Türk Tarih Kurumu adına Hamit Zübeyr Koşay, Remzi Oğuz Arık ve Mahmut Akok gerçekleştirdiği ilk kazı çalışmaları 1983 yılına kadar sürdürülmüştür. Bu tarihten itibaren ara verilen kazılara 1997 yılında Prof. Dr. Aykut Çınaroğlu tarafından tekrar başlanmıştır.
Alacahöyük'ün Kalkolitik Çağdan günümüze kadar kesintisiz olarak iskâna sahne olan höyükte 4 kültür katı tespit edilmiştir. Kalkolitik, Eski Tunç, Hitit ve Frig dönemlerini kapsayan bu katlar kendi aralarında 15 ayrı mimari tabakaya ayrılmaktadır. Buna göre;
M.Ö. 4000-3000 ana toprak üzerine 15-9 tabakada, kısmen Geç kalkolitik, kısmen de Eski Tunç Çağı başlarına tarihlenir.
M.Ö. 3000-2000 8-5 tabakada, Eski Tunç Çağının ikinci yarısını temsil eder. (13 adet meşhur prens tabakası)
M.Ö. 1800-1200 4-2 tabakada, Hitit çağını temsil eder. M.Ö. 750'den itibaren 1. tabakada, Frig Çağı yer almaktadır.



Höyük'te Kalkolitik Dönemde gerçekleştirilen ilk iskân kuzey kısımları tepeciklerle korunan ve su seviyesinden yüksek bir konumda güneye bakan bir alan seçilerek gerçekleştirilmiş olup, bu yerleşme küçük bir köy durumundan ileriye gidememiştir. Bu dönemde mimari, taş temel ve kerpiçle örülen duvara dayanıyordu; çatı saz ve kamışla örtülerek, üzeri düz dam toprakla sıkıştırılıyordu.
Kalkolitik Dönemi takip eden ve 4 yapı katı ile temsil edilen Eski Tunç Çağı Alacahöyük'te 13 kral mezarı ile önem kazanmıştır. Mezarlar M.Ö. 2150- 2050 arasına tarihlendirilmektedir. 5. ve 7. kata ait olduğu ileri sürülen mezarlar şehrin özel bir alanında yer almaktadır. Bunlar biçimleri bakımından Anadolu'nun ve hatta Ön asya'nın eşsiz mezar örnekleri olarak nitelenebilir. Bu mezarlar oda biçimli tabanlardan, kerpiç döşemelerden oluşmuştur, dikdörtgen biçimli tam düzgün değildir. Çukurların dört kenarı birbirlerine çamur harçla tutturulmuş orta boy taş dizileriyle çevrilmiştir. Mezarlar yetişkin erkek ve kadınlara aittir. Bu mezarlara çocuk ve bebek gömülmemiştir. Ayrıca bu mezarlarda birden fazla gömüye de rastlanmamıştır. Orta Anadolu'daki diğer mezar tiplerinin aksine Alacahöyük'te hem mezarların hem de ölülerin istikametinde bir birlik vardır. Araştırıcılar tarafından diğer kültür bölgeleriyle karşılaştırma yapıldığında bunların tek safhaya ait olmadığı birkaç safhaya ait olduğu tespit edilmiştir. Bu mezarların toplu halde bulunduğu göze çarpmaktadır. Bunların uzunlukları 3-8m genişlikleri 2-5m arasında değişir, yükseklikleri 78 cm civarında üzerleri ağaç traverslerle kaplanmış üstleri toprak, kerpiç ve çakıllarla kaplanmıştır. Bu mezarlar hatti prenslerine ait (anadolu’nun yerli kavimlerinden) Ölü hediyeleri Eski Tunç Çağında Ege ve Önasya'da bilinenlerin en zengini ve çeşitlisidir. Bunların arasında bugüne kadar benzerlerine diğer kültür bölgelerinde rastlanmayan güneş kursları, geyik ve boğa heykelleri, süs eşyaları, kama, kılıç, balta gibi savaş aletleri ile pişmiş toprak, taş, altın, gümüş, tunç, bakır ve elektrondan yapılmış eserler de vardır. Kehribar,akik, demir ve pişmiş toprak eserler daha sonra gelir. Çok az seramik çıkarılmıştır. (monokrom renkli)



Eski Tunç Çağında Alacahöyük'ün mimari sistemi, Anadolu'nun özgün yapı tekniğine dayanmaktadır; bu tekniğe göre yapılan taş temelli, kerpiç duvarlı, düz tavanlı, sıvalı taban ve toprak çatılıdır.
Alacahöyük'ün şu an görülebilir kısmını oluşturan Hitit tabakaları üç yapı katından oluşmaktadır. Bu dönemde, 250 m. çapında daireye yakın şekildeki höyüğün kenarında bir savunma sistemi oluşturulmuş olup, savunma sistemi üzerinde şehre girişi sağlayan iki ana kapının varlığı tespit edilmiştir. Bunlardan biri güneydoğudaki sfenksli kapı, diğeri höyüğün batısındaki kapıdır.
Höyük'te olası şehrin dinsel kapısını oluşturan güneydoğudaki sfenksli kapıda, iki sfenks yer almaktadır. İki metreden yüksek olan ve monolit taş lentoları üzerine yontulmuş olan sfenks protomlarında başlar dikkati çekmektedir. Dışarı taşkın şişkin gövdeli sfenksler ayrık ve kısa bacaklar üzerinde durmaktadır. Doğu tarafındaki sfenksin iç yüzünde pençelerinde tavşan taşıyan çift başlı kartal bulunmaktadır.

Sfenksli kapının doğu ve batısında yer alan kulelerin altında bulunan kabartmalar alçak kabartma tekniğiyle işlenmiş, ayrıntılar plastik olarak verilmiştir. Batı kulesi orthostatlarının hemen hemen hepsi tüm bir friz olarak izlenir. Bu kısımda altta kült-libasyon konularının ve üst sırada ise av sahnelerinin betimlendiği görülmektedir. Fırtına tanrısı onuruna kutlanan ve Hitit dini metinlerinden de bilinen bayram törenlerinde baş rahip ve rahibesi olan kral ve kraliçe burada boğa karşısında dua pozisyonunda gösterilmiş, bunu izleyen kabartmalarda ise törenin diğer bölümleri betimlenmiştir. Doğu kulesindeki kabartmalarda oturan tanrıça önünde dua eden şahıslar yer almaktadır; bunlar kült törenlerinin devam ettiğini göstermektedirler.